Trong môi trường công sở hiện đại, tốc độ thường được xem là biểu tượng của hiệu suất và bản lĩnh lãnh đạo. Vì vậy, khi một vị sếp tuyên bố: "Tôi quyết định nhanh lắm!", nhiều người lập tức nghĩ đến hình ảnh của một nhà lãnh đạo quyết đoán, hành động dứt khoát và đáng tin cậy.

Tuy nhiên, theo nhiều học thuyết tâm lý và quản trị hiện đại, đặc biệt là mô hình ra quyết định hai hệ thống (System 1 & System 2) của Daniel Kahneman, hay lý thuyết ra quyết định trong điều kiện bất định (bounded rationality) của Herbert Simon, việc ra quyết định nhanh chóng không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của sự hiệu quả — mà đôi khi là biểu hiện của thiên kiến nhận thức, hành động bốc đồng, hoặc thiếu tham vấn tập thể.

Bài viết này sẽ phân tích hiện tượng "quyết định nhanh" dưới góc nhìn của tâm lý học tổ chức, hành vi lãnh đạo và các bài học thực tiễn từ các công trình nghiên cứu quốc tế.

Hiệu ứng “đưa ra quyết định nhanh – rồi chóng rơi vào quên lãng”

Khi một lãnh đạo tuyên bố “quyết định nhanh”, điều này có thể kích hoạt hệ thống System 1 – thói quen suy nghĩ nhanh, cảm tính. Mặc dù nhanh nhạy đôi khi là thế mạnh, nhưng nếu thiếu sự cân nhắc, các quyết định dễ rơi vào bẫy thiếu dữ liệu, thiên kiến khung (framing bias) hay mất cân bằng giữa tầm nhìn dài hạn và ngắn hạn.

System 1 (Hệ thống 1) là lối tư duy nhanh, tự động và mang tính trực giác, hoạt động gần như không cần nỗ lực. Cách suy nghĩ này cho phép chúng ta đưa ra quyết định và phán đoán nhanh chóng dựa trên các khuôn mẫu và kinh nghiệm. Ngược lại, System 1 (Hệ thống 2) là cách tiếp cận tư duy chậm, có chủ đích và có ý thức, đòi hỏi sự nỗ lực có chủ ý.

2. Ảnh hưởng đến an toàn tâm lý và văn hóa làm việc

Theo học giả Amy Edmondson (Harvard), sự an toàn tâm lý (psychological safety) là yếu tố tiên quyết cho đổi mới và học hỏi bên trong tổ chức. Nhưng nếu sếp liên tục quyết định nhanh mà không mở không gian thảo luận, nhân viên dễ “giữ im lặng” – không dám phản biện, chia sẻ quan điểm cá nhân. Điều này đẩy tổ chức vào nguy cơ bị nghẽn thông tin, ra quyết định sai sót.

3. Quyết định tập thể – hiệu quả cao hơn

Forbes dẫn chứng rằng các nhóm đa dạng và được khuyến khích tham gia đưa ra quyết định thường ưu việt hơn cá nhân đến 66%. Người lãnh đạo thông minh sẽ biết cân bằng giữa tốc độ và độ chính xác bằng cách chủ động tổ chức quy trình ra quyết định tập thể – Trên một bài viết của tạp chí Harvard Business Review, các chuyên gia khuyến nghị rằng điều này giúp phát hiện điểm mù và tăng cảm hứng cống hiến.

4. Chiến lược “quyết nhanh – nhưng không cô lập”

Một số chuyên gia chia sẻ: trong môi trường có tính cấp bách, lãnh đạo nên phân biệt rõ giữa "quyết" và "tham khảo".

• Khi cần "quyết nhanh", nên thu thập thông tin khoanh vùng (time-boxed), xác định rõ người cần tham gia.
• Và sau đó, dành thời gian ngắn để thông báo và hỏi phản hồi. Cách này vừa giữ tốc độ, vừa đảm bảo sự gắn kết và tính khả thi.

5. Tăng chất lượng quyết định qua 7 bước

Nghiên cứu gợi ý 7 bước từ tạp chí Forbes giúp nâng cao hiệu quả khi ra quyết định nhanh:

1. Làm rõ vấn đề
2. Thu thập dữ liệu liên quan
3. Mời những người có góc nhìn khác nhau
4. Xác lập mốc thời gian
5. Phân tích qua lăng kính dài hạn
6. Chuẩn bị phương án thay thế
7. Đánh giá và điều chỉnh sau thực thi.

Kết Luận & Gợi Ý Triển Khai

Lời Kết

Khi sếp nói “tôi quyết định nhanh lắm”, điều này thể hiện mục tiêu hướng tới sự linh hoạt và thích ứng. Nhưng nếu không biết cách áp dụng linh hoạt – khi nào cần nhanh, khi nào cần sâu – lời nói này dễ trở thành con dao hai lưỡi, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng, văn hóa và động lực của đội ngũ.

Hãy kết hợp sự nhanh nhạy và tư duy cùng tham vấn tập thể – đó mới là phong cách lãnh đạo bền vững, tạo nền tảng cho tổ chức phát triển lâu dài.

Phạm Tuệ Linh
TIGO Solutions