吾生也有涯，而知也無涯: Ngô sinh dã hữu nhai, nhi tri dã vô nhai

Sống có giới hạn, khám phá vô hạn: Bí quyết của những người thành công

Câu nói "Ngô sinh dã hữu nhai, nhi tri dã vô nhai" (hoặc có thể đọc: Ngã sinh giả hữu nhai, nhi tri giả vô nha) có nguồn gốc từ tư tưởng của triết gia Trang Tử trong triết học Trung Hoa cổ đại. 

Dịch nghĩa sang tiếng Việt, câu này có thể hiểu tường minh như: "Đời ta có giới hạn, nhưng tri thức thì vô hạn". Hiểu một cách rộng hơn là "Đời ta thì có bờ bến, tức giới hạn, mà cái biết thì không bờ bến, tức vô tận". Đời sống của con người ta là có bờ bến, mà cái biết thì không có bờ bến. Lấy cái có bờ bến để theo đuổi cái không bờ bến là "nguy", là "khùng".

Câu nói này chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về nhận thức, giới hạn của con người, và giá trị của tri thức. 

Lấy hữu hạn chọi với vô hạn không khác nào lấy trứng chọi đá

• "Ngô sinh dã hữu nhai": Phần đầu của câu, "Đời ta có giới hạn," nói đến bản chất hữu hạn của cuộc đời con người. Chúng ta sinh ra, lớn lên, và sẽ qua đời – sự tồn tại về thể chất của con người là có giới hạn. 

• "Nhi tri dã vô nhai": Phần sau của câu, "Tri thức thì vô hạn," ám chỉ rằng tri thức và hiểu biết của con người không có giới hạn. Tri thức tồn tại và phát triển không ngừng, từ thế hệ này sang thế hệ khác, và vượt ra ngoài sự sống của từng cá nhân. Không ai là toàn giác, không ai đạt được đến năng lực "tha tâm thông" (thần thông) trong cuộc đời hữu hạn của mình.

Giá trị vô giá của tri thức và sự khiêm nhường trong học hỏi

Trang Tử nhấn mạnh rằng tri thức là tài sản tinh thần vô giá, không bị ràng buộc bởi giới hạn của đời người. Do đó, việc truyền đạt tri thức từ đời này sang đời khác là một phần quan trọng của sự tiến bộ nhân loại.

Trang Tử không chỉ nhắc nhở về sự ngắn ngủi của cuộc đời mà còn thúc giục con người sống khiêm nhường và cẩn trọng trong việc tìm kiếm tri thức. Mặc dù con người không thể học hết mọi điều, nhưng vẫn nên nỗ lực mở mang kiến thức và phát triển hiểu biết trong giới hạn cuộc đời mình.

Tận dụng tri thức không giới hạn: Hành trình học hỏi cả đời

• Nhận thức về giới hạn: Biết rằng đời sống con người là hữu hạn giúp ta nhận thức rõ hơn về giá trị của thời gian và khuyến khích việc sử dụng nó một cách ý nghĩa, như học hỏi, cống hiến và trau dồi bản thân.

• Thái độ cầu tiến và khiêm nhường: Tri thức vô hạn là một lời nhắc nhở để chúng ta không ngừng học hỏi, khám phá. Đồng thời, biết rằng ta chỉ hiểu được một phần nhỏ của thế giới bao la này giúp ta khiêm nhường hơn trong giao tiếp và ứng xử với người khác. Sự học của chúng ta cần phải theo trình tự từ thấp đến cao, biết và hiểu là chưa đủ, phải trải qua tu dưỡng, rèn luyện, tinh tấn. Câu nói này cũng nhắc nhở người đời phải học thật, không chạy theo thành tích như những vấn nạn gần đây liên quan đến: Bằng thật học giả và bằng giả học thật.

Kết luận

"Ngô sinh dã hữu nhai, nhi tri dã vô nhai" là lời nhắc nhở đầy triết lý về sự hữu hạn của đời người và sự vô tận của tri thức. Nó khuyến khích mỗi người sống có ý nghĩa, không ngừng tìm kiếm tri thức và luôn biết khiêm nhường, khiêm cung trong suốt hành trình phát triển bản thân.